Εμμηνόπαυση

Τι είναι εμμηνόπαυση και τι κλιμακτήριος;

Η εμμηνόπαυση είναι ένας φυσιολογικός σταθμός στη ζωή κάθε γυναίκας, χαρακτηριζόμενη από οριστική διακοπή της εμμήνου ρύσεως. Εμφανίζεται γύρω στα 51 χρόνια, με μια απόκλιση 3-4 ετών.

Οφείλεται στη διακοπή  παραγωγής οιστρογόνων και ωοθυλακίων από τις ωοθήκες, κάτι που σημαίνει το τέλος της αναπαραγωγικής ικανότητας. Αποτελεί μια κλινική οντότητα με συχνά έντονη συμπτωματολογία και επιπτώσεις στην υγεία και κατ’ επέκταση στην καθημερινότητα της γυναίκας.

Τα συμπτώματα κάνουν την εμφάνιση τους με την έναρξη της εμμηνόπαυσης ή προϋπάρχουν από την κλιμακτήριο. Η κλιμακτήριος διαρκεί συνήθως 1-2 χρόνια προ της μετάβασης στην εμμηνόπαυση και χαρακτηρίζεται από διαταραχές κύκλου. Οι κύκλοι στην αρχή είναι μικρότεροι, κατόπιν αραιότεροι μέχρι να σταματήσουν εντελώς.

Ποια συμπτώματα χαρακτηρίζουν την εμμηνόπαυση;

Τα βασικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης είναι οι εξάψεις και οι εφιδρώσεις. Οι εξάψεις είναι το χαρακτηριστικότερο και περισσότερο βασανιστικό σύμπτωμα. Σε πολλές γυναίκες οι εξάψεις διαρκούν για πολλά χρόνια μετά τη διακοπή της εμμήνου ρύσεως. Επίσης, συχνό σύμπτωμα είναι η δυσκολία στην έλευση ύπνου  και η κακή ποιότητά του.

Χαρακτηριστική είναι και η αλλαγή των συναισθημάτων, με την επικράτηση νευρικότητας, ευερεθιστότητας και καταθλιπτικού συναισθήματος. Η αδυναμία συγκέντρωσης και η έλλειψη ενεργητικότητας μπορεί να συνοδεύονται από εύκολη κόπωση. Αυτά  είναι κάποια από τα συμπτώματα που εμφανίζονται αρκετά νωρίς.

Σημαντική επίπτωση υπάρχει και στη σεξουαλικότητα της γυναίκας. Η γυναίκα παραπονιέται για μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας, εφιδρώσεις και πόνο κατά την επαφή. Επίσης, συχνό πρόβλημα είναι η αύξηση του βάρους, με την εμφάνιση κοιλιακής κυρίως παχυσαρκίας. Η κοιλιακή παχυσαρκία αποτελεί δείκτη αυξημένου κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων, καθώς και η ατροφία του δέρματος με αποτέλεσμα την αύξηση της ρυτίδωσής του.

Ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις;

Σε αυτές περιλαμβάνονται η οστεοπόρωση, της οποίας η εμφάνιση συσχετίζεται άμεσα με την είσοδο της γυναίκας στην εμμηνοπαυσιακή περίοδο, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και η νόσος Alzheimer.

Η οστεοπόρωση είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, συχνά απαντώμενη και σοβαρή δεδομένου ότι αποτελεί το κύριο υπόστρωμα για την πρόκληση κάταγματος με χαμηλό τραυματισμό.

Η εμμηνόπαυση μπορεί να είναι υπεύθυνη για την εμφάνιση καρδιαγγειακών νοσημάτων , όπως έμφραγμα του μυοκαρδίου και αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της άρσης της προστατευτικής δράσης των οιστρογόνων στο ενδοθήλιο των αγγείων. Επίσης, σημαντικό ρόλο παίζει  και η παράλληλη αύξηση των παραγόντων κινδύνου, όπως η παχυσαρκία, η χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια και η αρτηριακή πίεση.

Οι νευρολογικές επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης ξεκινούν με διαταραχές μνήμης, όχι λειτουργικά σημαντικές. Όμως,  στη  συνέχεια σε κάποιες γυναίκες μπορεί να εξελιχθεί σε σταδιακή έκπτωση και άλλων νοητικών και συναισθηματικών λειτουργιών.

Τι είναι η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;

Είναι η υποκατάσταση των ωοθηκικών ορμονών με ορμόνες που χορηγούνται εξωγενώς στην μικρότερη δυνατή δόση. Σε γυναίκες με ακέραια μήτρα χορηγείται συνδυασμός οιστρογόνων με προγεσταγόνο, ενώ σε γυναίκες που έχουν αφαιρέσει τη μήτρα τους ακολουθείται μονοθεραπεία με οιστρογόνα.

Όταν οι ασθενείς βρίσκονται ακόμα στη φάση της κλιμακτήριου και παρουσιάζουν διαταραχές κύκλου μπορούν να χορηγηθούν, ανάλογα με το ιστορικό, αντισυλληπτικά δισκία χαμηλής δοσολογίας. Τα αντισυλληπτικά που χορηγούνται έχουν προγεσταγόνα μόνο, για να ομαλοποιηθεί ο κύκλος χωρίς οιστρογόνα. Επίσης, μπορεί να γίνει κυκλική θεραπεία με οιστρογόνα και προγεσταγόνα. Μετά την εγκατάσταση της εμμηνόπαυσης μπορεί να χορηγηθεί συνεχής ορμονική θεραπεία χαμηλής δόσης.

Η διάρκεια της θεραπείας εξατομικεύεται με βάση το ιστορικό και τις ανάγκες της κάθε γυναίκας. Επίσης, μπορεί να δοθεί σε μορφή χαπιών ή διαδερμικά (αυτοκόλλητα επιθέματα στο δέρμα ή με ζελέ που επαλείφεται στο δέρμα).

Πότε ενδείκνυται η ορμονικής υποκατάστασης;

Πρωτεύον στόχος της ορμονικής θεραπείας είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής. Είναι σαφής η ανάγκη για χορήγηση ορμονικής θεραπείας σε γυναίκες με:

• πολύ έντονες εξάψεις
• διαταραχές ύπνου
• αρθραλγίες
• νευρικότητα
• κόπωση
• αδυναμία απόδοσης στην καθημερινότητα
• καταθλιπτικά συμπτώματα

Στις γυναίκες με ουρογεννητική ατροφία και σεξουαλική δυσλειτουργία, που δεν έχουν γενικά συμπτώματα, αλλά το πρόβλημά τους εντοπίζεται στον κόλπο ενδείκνυται η χρήση τοπικής θεραπείας με οιστρογόνα. Τα οιστρογόνα χορηγούνται σε μορφή κρέμας ή κολπικών υποθέτων. Η ορμονική θεραπεία παράλληλα προσφέρει προστασία από την αυξημένη οστική απώλεια που παρατηρείται τα πρώτα χρόνια μετά την εμμηνόπαυση και εμποδίζει την αύξηση βάρους και την εμφάνιση ατροφιών δέρματος και μυών λόγω της έλλειψης των οιστρογόνων.

Πότε αντενδείκνυται η ορμονική θεραπεία;

Η ορμονική θεραπεία αντενδείκνυται σε γυναίκες με:

• ιστορικό καρκίνου του μαστού
• καρκίνου του ενδομητρίου ή των ωοθηκών
• ενεργό ηπατοπάθεια ή θρομβοεμβολική νόσο

Οι γυναίκες που κάνουν μακροχρόνια χρήση συνδυασμένης ορμονικής θεραπείας (οιστρογόνα + προγεσταγόνα), συνήθως πάνω από 5 χρόνια, μπορεί να έχουν ελαφρά αυξημένο τον κίνδυνο καρκίνου του μαστού. Σε απόλυτους αριθμούς όμως ο κίνδυνος καρκίνου του μαστού είναι εξαιρετικά μικρός(2-4 επιπλέον περιστατικά ανά 1000 γυναίκες).

Χρησιμοποιώντας τις κατάλληλες ουσίες στην μικρότερη δυνατή δόση, πρακτικά ελαχιστοποιούμε τον κίνδυνο σε κλινικό επίπεδο. Όσον αφορά τη φλεβική θρόμβωση, ο κίνδυνος αφορά τη θεραπεία με χάπια, και κυρίως εντοπίζεται στις καπνίστριες υψηλού σωματικού βάρους. Το πρόβλημα της φλεβικής θρόμβωσης μπορούμε να το παρακάμψουμε χρησιμοποιώντας διαδερμική θεραπεία (αυτοκόλλητα επιθέματα στο δέρμα), τα οποία σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα δεν αυξάνουν τον κίνδυνο φλεβικής θρόμβωσης.

Πού οφείλεται η πρόωρη εμμηνόπαυση και γιατί είναι απαραίτητη η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;

Σε πολλές γυναίκες η εμμηνόπαυση εμφανίζεται νωρίτερα από τα 45 χρόνια της ηλικίας που θεωρείται το κατώτερο φυσιολογικό όριο. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται πρόωρη εμμηνόπαυση. Μία στις εκατό περίπου γυναίκες εμφανίζουν διακοπή της εμμήνου ρύσεως πριν από τα 40 χρόνια της ηλικίας τους.

Το φαινόμενο αυτό χαρακτηρίζεται πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια και εμφανίζεται πιο συχνά σε γυναίκες:

• Με οικογενειακό ιστορικό πρόωρης εμμηνόπαυσης
• Που έχουν υποβληθεί σε γυναικολογικές επεμβάσεις
• Που έχουν υποβληθεί σε ακτινοθεραπεία ή χημειοθεραπεία

Επίσης, πρόωρη εμμηνόπαυση παρουσιάζουν γυναίκες με γενετικές ανωμαλίες (π.χ. σύνδρομο Τurner)  καθώς και γυναίκες με φλεγμονή των ωοθηκών, οφειλόμενη σε αυτοαντισώματα. Τα αυτοαντισώματα είναι τα αντισώματα που παράγει ο οργανισμός εναντίων των ίδιων του των κυττάρων.

Πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια και θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης

Η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια θεωρείται νόσος, δεδομένου ότι σχετίζεται με 3-6 φορές αύξηση του κινδύνου για οστεοπόρωση και πρώιμη καρδιοπάθεια. Ως εκ τούτου, όλες οι γυναίκες με πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια πρέπει να λαμβάνουν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, ανεξαρτήτως της παρουσίας κλιμακτηριακών συμπτωμάτων. Η διάρκεια της θεραπείας είναι συνήθως μέχρι την φυσιολογική ηλικία εμμηνόπαυσης, δηλαδή τα 50-52 έτη της ηλικίας.

Τι περιλαμβάνει ο ετήσιος έλεγχος;

Με την είσοδο στην κλιμακτήριο οι ασθενείς πρέπει να υποβάλλονται σε ετήσιο περιοδικό έλεγχο πραγματοποιώντας τις εξής εξετάσεις:

1. Κυτταρολογική εξέταση κολπικού και τραχηλικού επιχρίσματος κατά Παπανικολάου. Ο συγκεκριμένος έλεγχος πρέπει να ξεκινάει από την έναρξη της σεξουαλικής ζωής της γυναίκας και να γίνεται μία φορά το χρόνο.
2. 2. Γυναικολογική εξέταση και υπερηχογράφημα έσω γεννητικών οργάνων
3. Μαστογραφία (πρέπει να ξεκινάει από το 40ο έτος της ηλικίας)
4. Μέτρηση οστικής πυκνότητας ισχίου ή οσφυικής μοίρας σπονδυλικής στήλης: Στις γυναίκες κάτω των 60 ετών προτιμάται η σπονδυλική στήλη, διότι είναι πιο «ευαίσθητη» στην απώλεια των οιστρογόνων. Αντίθετα, μετά τα 60 προτιμάται το ισχίο, διότι είναι πιο αξιόπιστο. Η σπονδυλική στήλη στις μεγάλες ηλικίες έχει «άλατα» που μειώνουν την αξιοπιστία της εξέτασης.
5. Εργαστηριακές εξετάσεις & Ορμονολογικός έλεγχος: Κατά την έναρξη της εμμηνόπαυσης καλό είναι να πραγματοποιείται ένας γενικός εργαστηριακός έλεγχος, δεδομένου ότι πολλές παράμετροι, όπως η χοληστερίνη, τα τριγλυκερίδια, το σάκχαρο τροποποιούνται κατά την εμμηνόπαυση. Επιπλέον, συνιστάται ένας βασικός έλεγχος θυρεοειδικής λειτουργίας, μια και τα προβλήματα θυρεοειδούς είναι συχνότερα στις γυναίκες και αυξάνουν με την ηλικία.

Ο Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος Δημήτρης Μπούφας με εξαιρετικά μεγάλη πείρα σε ενδοκρινολογικά ζητήματα βρίσκεται στη διάθεσή σας για να σας παρέχει εξατομικευμένη διάγνωση και θεραπεία για τις τυχόν ορμονικές ανωμαλίες σας. Επικοινωνήστε με τον ιατρό για οποιαδήποτε απορία ή διευκρίνιση σχετικά με την εμμηνόπαυση.